Türkmenistan’daki Basmacılık Hareketi (1918-1924) Üzerine Değerlendirmeler (The Comments About Basmachi Movement in Turkmenistan (1918-1924))
Anahtar Kelimeler:
Türkmen- Cüneyt Han- Aziz Han- Basmacı Hareketi- TürkmenistanÖzet
Basmacılık Hareketi Bolşeviklerin 1918 senesinde Hokand Özerk Cumhuriyetini ortadan kaldırmasıyla ortaya çıkmış ve kısa sürede tüm Türkistan’a yayılmıştır. Aynı şekilde Türkmen coğrafyasına da sirayet etmiştir. Cüneyt Han’ın azimli mücadelesi sayesinde Türkmen coğrafyası adeta bu hareketin merkezi konumuna gelmiştir. Ruslara karşı bu uğurda mücadele edenlerin asıl amaçları Türkmen coğrafyasını Rus işgalinden kurtarmak ve bu coğrafyadaki Rus varlığına son vermektir. Ne yazık ki vatanlarının kurtuluşu için verdikleri bu kutlu mücadeleleri onların halk nezdinde birer kahramanlar olarak tanınmasını sağlamamıştır. Sovyet rejimi onların bu mücadelelerinin bir eşkıya hareketi olduğunu ve bu hareketin de İngiliz destekli bir hareket olduğunu iddia etmiştir. Sovyet rejimi döneminde her ne kadar vatanlarının ve milletlerinin kurtuluşu için mücadele eden Cüneyt Han, Aziz Han Türkmen önderlerini karalayıcı yazılar kaleme alınmış ve onlar aleyhinde türlü iftiralarda bulunulmuşsa da bunların hiçbiri onların halkın kalbinde yer etmesini engelleyememiştir.
Referanslar
Annanepesow, M. and Döwletow, J. (1977). Türkmenistan’da 1905-1907-nji yyllaryn Rewolyutsiyasy. Aşkabat: Türkmenistan Neşiryatı.
Bal, H. (2010). Türkistan tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
BİGİ, M. Z. (2005). Mâverâünnehir’e seyahat (Çev. A. Kanlıdere) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Broxup, M. (1984). Basmacılar (Çev: Y.T.Kurat) Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
Cihan, C. (2010). XIX. Yüzyıl seyyahlarına göre Hazar ötesi Türkmenleri (Sosyal, İktisadi Ve Kültürel Durum). Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal bilimler enstitüsü, Ankara.
De Lageard, H. A. (1987). The revolt of the basmachi according to red army journals (1920- 1922). Central Asian Survey 6(3), 1-35.
Devlet, N. (2011). Unutturulan Türkçü, İslamcı, modernist İsmail Gaspıralı. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
Esenow, R. (1992). Eziz han hakda hakykat. Aşkabat: Çaç Döredijilik We Önümçilik Birleşigi. Gayretullah, H. (2013). Sömürülen vatan Türkistan. İstanbul: Töre-Devlet.
Gutlyyew, T. (1992). Soyuz hem garaşsızlık. Aşkabat: Türkmenistan Neşiryatı.
Hayit, B. (1966). Türkistan’da Sovyet-Rus sömürgeciliği ve emperyalizmi Asya’da Müslüman halk üzerinde uygulanan Sovyet sömürgeciliğine bir örnek. (Çev. Ş. Engineri) Ankara: Kişisel Kitaplar No: 8.
Hayit, B. (2006). Ruslara karşı basmacılar hareketi. İstanbul: Babıali Kültür.
Hopkirk, P. (1995). İstanbul’un doğusunda bitmeyen oyun (Çev. M. Harmancı). İstanbul: Bilgin Kitabevi.
Kalkan, M. (1999). Sovyetlerin askeri harekât bölgeleri, Türkistan, Deşt-i Kıpçak ve Kafkaslar’daki jeo-stratejik unsurlar, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 123, 96- 143.
Karakaş, Ş. (1998). Türkistan’da “Kızıl Kırgın” kurbanları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 5, 25-36.
Karpov, G. İ. (1940). Türkmenistanda grajdanlyk uruşy (1918-1920-nji yyllar), Aşkabat: Türkmen Part Neşir.
Kydyralieva, S. (2015). Türk ve Rus kaynaklarına göre Türkistan’da basmacı hareketi (1916- 1924), Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Mehmet Emin Efendi. (2000) İstanbul’dan Orta Asya’ya seyahat (Der. R. Akdemir).Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
Muhammetberdiyew K. B. ve Orazgylyjow, Y. (1997). Türkmenistanyn taryhyndan materiallar 1917-1994. Aşkabat: Devlet Bakanlığı Yayınları.
Narmetow, S. (1976). Horezmde kontrrewolyutsiyanyn derbi-dagyn edilmegi (1918-1924).
Aşkabat: Ylym Neşiryatı.
Özbay, E. (2012). Çarlık ve Bolşevik Ruslarına karşı Türkmenistan Türklerinin bağımsızlık mücadelesi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 201, 25-60.
Roslyakov, A. A. (1961). Türkmenistan’da sotsyalizm nahili guruldy. Aşkabat: Türkmen Dövlet Neşiryatı.
Şamil, S. (1971). Dış Türkler ve sosyalizm. İstanbul: Hilal Kitabevi.
Togan, Z. V. (1981). Bugünkü Türk ili (Türkistan) ve yakın tarihi. (Cilt 1) İstanbul: Enderun Kitabevi.
Türkmen Sovyet Entsiklopediyası. (1981). Aşkabat: Türkmenistan SSR Yayınları.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi (ANKAD)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
