İsmail Gaspıralı ve Türkistan Ceditlerinin İlişkilerine Dair Bazı Düşünceler (Some Thoughts on the Relationship of Ismail Gasprinski and Turkistani Jadids)
Anahtar Kelimeler:
Türk Dünyası- İsmail Gaspıralı- Ceditçilik- Millet- BirlikÖzet
XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yayılmış ve belli bir ölçüde manevi zemine sahip olan Ceditçilik hareketi XX. yüzyılda Türkistan'da da görüldü. Ceditçiliğin manevi lideri, önderi olan İsmail Gaspıralı ve onun eserleri Türkistan'da kendini aydın sayan her insan için hem fikir, hem hareket talimatnamesi olmuştur. Türkistan'ın tüm Ceditleri İsmail Gaspıralı'yı kendilerine üstat olarak kabul ettiler. Bu araştırmada Türkistan aydınlarının 1914 yılında yayımlanan, İsmail Gaspıralı'nın vefatından sonra ona olan münasebetlerini yansıtan, Gaspıralı'nın fikirleri Türk Dünyasını, Müslüman âlemini nasıl etkilediği hakkındaki düşüncelerini ifade eden makaleleri, anıları, şiirleri incelenmiştir. Bu açıdan bakıldığında Gaspıralı'nın Türkistan'daki takipçileri onu dini yenileyici “müceddidˮ olarak göstermeye çalıştılar. İsmail Gaspıralı'nın vefatı o dönem insanlarının – gerek Rus, gerek yerli yönetici veya aydın olsun – bu lidere olan gerçek münasebetini gösterdi. Türkistanlıların Gaspıralı'ya olan münasebetlerini tam ceditçesine diye değerlendirmek yerinde olacaktır. Bu fikirlerde vurgulanan şudur: Gaspıralı milletin üstadı, dili ve işi bir olan, milletin önderi.
Referanslar
Abdirashidov, Z. (2011a). Annotirovannaia bibliografiya turkestanskikh materialov v gazete “Tarjuman” (1883-1917). Central Eurasian Research Series No.5. TIAS: Department of Islamic Area Studies, Center for Evolving Humanities, Graduate School of Humanities and Sociology, The University of Tokyo, Tokyo.
Abdirashidov, Z. (2011b). Ismail Gasprinskiy i Turkestan v nachale XX veka: sviazi – otnosheniia – vlianiye. Tashkent: Akademnashr.
Abdirashidov, Z., Karimov, B., ve Egamqulova, N. (2014). Ismoil Gasprinskiyni eslaganda... Toshkent: Turon Zamin Ziyo.
Abdurashidxonov, M. (2003). Tanlangan asarlar. (Sirojiddin Ahmedov, nashrga tayyorlovchi). Toshkent: Ma’naviyat.
Akpınar, Y. (2001). Gaspıralı'nın Tükr Diline Bakışı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı:12/1, 385-408.
Avlanî, A. (2005). “Edibi şehir İsmail Bek ruhina”. N. Karimov (Ed.) İsmoil Gasprinskiy va Turkiston içinde (s. 144-145). Toshkent: Sharq.
Aynî, S. (1914). Buyuk babamızın musibetile perişan olan hatirden bir niçe siirler. Sedayı Türkistan, 42, 2.
Aynî, S. (1926). Namunai edebiyatı Tacik. Moskov.
Baldauf, I. (2001). XX asr Özbek adabiyotiga chizgilar. Toshkent: Ma’naviyat.
Baldauf, I. (2003). Jadidism in Central Asia within Reformism and Modernism in the Muslim World. Die Welt des Islams, New Ser., Vol. 41, Issue 1, 72-88.
Behbudî, M. (1906). Vahdati lisan – dil birliği. Tercüman, 61, 3.
Buhl, Fr. (1993). Millet. In The Encyclopaedia of Islam (Volume 7, pp. 61-64). Leiden and London: Brill.
Cholpon (1992). Asarlar. Toshkent: Cholpon.
Cholpon (1994). Adabiyot nadir (adabiy-tanqidiy maqolalar, Cholpon haqida xotiralar). (D. Quronov va boshq. töplovchi va izohlar muallifi). Toshkent: Cholpon.
Cholpon (2000). Kecha va kunduz. Birinchi kitob. Kecha. Toshkent: Sharq. Çolpan (1914). Edebiyat nedir? Sedayı Türkistan, 15, 2.
Gasparinskî, İ. (2002). Musalmanoni Dorurrohat. Dushanbe: Dilovar – DDMT.
Gasprinskiy, İ. (2013). Faroğat ölkasi (Zaynobidin Abdirashidov, nashrga tayyorlagan). Toshkent: Muharrir.
Hâib, Ş. Merhum fâzili nuktadân ve ferdul zamân nâşiri Tercümani ahvali zamân İsmail Bek Gasprinskî cenâblarının sâli fevtleri. Türkistan Vilayetining Gazeti, 80, 2.
Hamza (1914). Yevmul vefat. Sedayı Fergana, 64, 2.
İsmail (1889). Muceddidi İrân. Tercüman, 20, 2.
İsmail (1898). Taşkandli şâir “Kamî”ya (idâradan cevap). Tercüman, 41, 3.
İsmail (1905a). Dil, dil, dil. Tercüman, 103, 3. İsmail (1905b). Lisân meselesi. Tercüman, 90, 3. İsmail (1906a). Rusiye Türkistanı. Tercüman, 37, 2.
İsmail (1906b). Umumî lisâni edeb. Tercüman, 37, 2.
İsmail (1913). Andican'dan olan suala cevab. Tercüman, 261, 3.
Kamî (1914a). Motabar Tercüman ve İsmail Bek cenabları hakkında. Âyina, 17, 9-11.
Kamî (1914b). Hekayıkı âgâh, maârifi destgâh, ustâdı zamân, sâbibi Tercüman cenabı İsmail Bek hazretlerinin ruhu purfutuhâtlarına ittihâf. Sedayı Türkistan, 43, 1.
Karimov, B. (2005). İsmoil Gasprinskiy va Cholpon. Kitapta N. Karimov (Ed.) İsmoil Gasprinskiy va Turkiston (s. 53-58). Toshkent: Sharq.
Khabutdinov, A. (2002). Tatarskoe obshchestvennoe dvijeniye v rossiyskom soobshchestve (konets XVIII – nachalo XX veka) (Dissertatsiya na soiskaniye stepeni doktora istoricheskikh nauk). Kazanskiy gosudarstvenniy universitet, Kazan.
Kerimî, F. (1914). İsmail Bek Gasprinskî vefatı. Türkistan Vilayetining Gazeti, 73, 2. Lazzerini, E. J. (1992). Beyond Renewal. The Jadid Response to Pressure for Change in the
Modern Age. In Jo-Ann Gross (Ed.) Muslims in Central Asia. Expressions of Identity and Change (s. 151-166). Durham/London: Duke University Press.
Lewis, B. (1988). The political language of Islam. Chicago/London.
Mahmudhoca (1914). Bizning hâller ve işler. Âyina, 13, 12-14.
Mir Server (1914). Tarihi irtihâli Mirzâ İsmail Bek Gasprinskî. Âyina, 6, 11. Muallim Hatâî (1914). İsmail Bek hazretleri yadığa. Âyina, 3, 14.
Râcî, F. (1914). İsmail Bek hazretlerine. Âyina, 49, 10.
Seyyah (1906). Mukâlamai Selâtin. Tercüman, 144, 145, 2-3.
Seyyah (1907). Mukâlamai Selâtin. Tercüman, 3, 7, 2-3.
Sharafutdinov, O. (1994). Adabiyot yashasa – millat yashar. D. Quronov va boshq. (Ed.) Adabiyot nadir (adabiy-tanqidiy maqolalar, Cholpon haqida xotiralar) içinde (s. 2-11). Toshkent: Cholpon.
Siddikî, S.A. (1914a). Mukâbala. Âyina, 16, 10-11.
Siddikî (1914b). İsmail Bek hazretleri yadığa. Âyina, 51, 14.
Şirmuhammadov, M. (1914). İnnâ lillâhi ve innâ ilayhi râci’un. Türkistan Vilayetining Gazeti, 75, 2.
Tavallo (1993). Ravnaq ul-islom. Toshkent: Fan.
Tavallâ (1914). Mersiyei ustâd İsmail Bek cenabları. Sedayı Türkistan, 42, 1.
Togan, A. Z. V. (1942-1947). Bugünkü türkili (Türkistan) ve yakın tarihi. Cilt I. Istanbul.
Vadud. M. (1924). Türk şâiri Aczî. İnkilâb, 11, 12, 3-5.
Van Donzel, E. (1993). Mudjaddid. In The Encyclopaedia of Islam (Volume 7, p. 290). Leiden and London: Brill.
Vaslî (1914). Tarihi rihleti cenabı Mirzâ İsmail Bek sâhibi ceridei Tercüman rahmatullâhi rahmatan vâsiatan ve adhalahul cinân. Âyina, 52, 10-11.
Zâhirî, A. (1914). Merhum İsmail Bek kanday işler kilgan edi. Sedayı Fergana, 60, 2.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi (ANKAD)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
