Ribât’ın Dönüşümü: İslam Tarihinde Anlam ve İşlev Değişimi
DOI:
https://doi.org/10.63556/ankad.v9i4.316Anahtar Kelimeler:
islami mimari- sözcük bilim- ribāt- anlam değişmesi- anlam genişlemesiÖzet
Bu makale, ribāt teriminin anlamsal evrimini filolojik ve tarihsel bir yaklaşımla ele almaktadır. Erken dönem İslam tarihinde sınır karakolu olarak kullanılan bu kavramın, zamanla dinî, sosyal ve mimarî işlevler üstlenen çok işlevli bir kuruma dönüşümünü incelemektedir. Çalışma, başlangıçta askerî savunma bağlamında şekillenen ribāt teriminin, farklı İslam coğrafyalarında tasavvufî uygulamalar, kentsel altyapılar ve mimarî tipolojilerle nasıl farklı anlamlar kazandığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Klasik Arap sözlükçülüğü, Kur’an hermenötiği ve tarihî-coğrafî anlatıları bir araya getirilerek, ribātın Müslüman toplumların değişen dinî-siyasi ihtiyaçlarını yansıtan bir kavramsal ve kültürel odak noktası olarak işlev gördüğü gösterilmektedir. Bulgular, terimin dilsel uyarlama, bölgesel yeniden yorumlama ve kurumsal işlev değişimi yoluyla geçirdiği dönüşümü ortaya koyarak, İslam medeniyetinde kavramsal değişimin daha geniş dinamiklerini aydınlatmaktadır.
Referanslar
Ahmet Vefik Paşa (1876). Lehçe-i Osmânî. 2. C. İstanbul.
Ahmed b. Yahya El-Belazuri. Fütuhul Büldan; Ülkelerin Fetihleri. Çev. Mustafa Fayda. Siyer Yayunları, 2013.
Akyol, Y. (2024). Büyük Selçuklu Döneminde Ribatlar ve Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Fonksiyonları (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
Altundağ, Ş. (1979). Murâbıtlar. İslâm Ansiklopedisi. C. 8, 580–586.
Chabbī, J. (1995). Ribat. Encyclopaedia of Islam. Vol. 8, 493-506. Brill.
Çetinkaya, B. (2003). Orta Çağ İslam Dünyasında Ribat: VII.-XIII. Asırlar Arası (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dehkhoda, A. E. (1953). Lugatname-i Dehhuda (Vol. 8). Müessese-i İntişarat-u Çap-Danişgah-ı Tahran.
Ezherî, E. M. b. A. (2001). Tehzibü’l-luga. Ed. A. Harun. Vol. 15, 1964-1967.
Halm, H. (1992). “Nachrichten zu Bauten der Aġlabiden und Fatimiden in Libyen und Tunesien”. Die Welt des Orients. S.23. 129-157.
Hassan, Marwa. (2017). 16. Yüzyıla Ait Arapça-Türkçe Sözlük Mirkatu’l Luga. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
İbn Battuta. (2000). İbn-i Battuta Seyahatnamesi. Çev. A. S. Aykut Vol. 1. Yapı Kredi Yayınları.
Khalilieh, H. S. (1999). “The Ribât System And Its Role in Coastal Navigation”. Journal of The Economic and Social History of The Orient, 42, 212-225.
Kurtulmuş, G. Y. (2018). “Malta Dili Üzerine Tarihsel Bir Bakış.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. S.58, C.2. 1837-1861.
Lane, E. W. (1867). Arabic-English Lexicon (Book 1, Part 3). London.
Makdisî, el-M. (2015). İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-takasim). Çev. D. A. Batur. Selenge Yayınları.
Marçais, G. (1936). Ribât. The Encyclopaedia of Islam.Vol. 3, 1150-1151.
Masarwa, Y. (2006). From A Word Of God To Archaeological Monuments: A Historical Archaeological Study Of The Ummayad Ribats Of Palestine (Yayımlanmamış doktora tezi). Princeton University.
Muallim Naci. (1884). Lugat-i Naci.
Nizâmü’l-Mülk. (2009). Siyasetname (M. T. Ayar, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Pradines, S. (2020). From the ribats to the fortresses: The Fāṭimid period of transition in Muslim military architecture. Journal of Islamic Research, 31(3), 493-514.
Redhouse, J. W. (1890). A Turkish and English Lexicon. A. H. Boyacıyan Matbaası.
Şemsettin, S. (1891). Kāmûsü’l-A‘lâm (Vol. 3). İstanbul.
. (1899). Kamus-ı Türki. İstanbul.
. (1911). Kamus-ı Fransevi. İstanbul.
Soofizadeh, A. (2021). “Selçuklu Mimarisi Üzerine Bir İnceleme”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (14), 179-194.
Sönmez, S. (2007). Orta Çağ Türk ve İslam dünyasında kervansaraylar (hanlar-ribatlar). Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (15), 270-296.
Steingass, F. J. (1882). A comprehensive Persian-English Dictionary. Routledge & Kegan Paul.
. (1884). The student's Arabic-English Dictionary. W. H. Allen.
Sühreverdî, Ş. (2010). Avârifü’l-maʿârif. Çev. D. Selvi. İstanbul.
Wheatley, P. (2000). The Places Where Men Pray Together: Cities İn Islamic Lands, Seventh Through The Tenth Centuries. University of Chicago Press.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
