Sivas Merkez İlçesinde Hava Kirlilik Parametrelerinin Coğrafi Faktörlerle Değerlendirmesi ve Zaman İçerisinde Değişimi

Fatih KARTAL

doi:10.63556/ankad.v9i3.264

Yazarlar

Fatih KARTAL Sivas Cumhuriyet Üniversitesi

DOI:

https://doi.org/10.63556/ankad.v9i3.264

Anahtar Kelimeler:

Hava kirliliği- coğrafi faktörler- kirletici unsurlar- Sivas Merkez

Özet

Çalışmanın amacı; Sivas’ta hava kalitesi ölçümü yapan istasyonlardan alınan 2006-2023 yılına ait bazı kirletici unsur özelliği taşıyan (PM2.5, PM10, SO₂, NO₂ ve CO) verilerin coğrafi faktörlerle olan ilişkisini ortaya koymak ve istasyonların zaman içerisinde nasıl bir dağılış gösterdiğini tespit etmektir. Araştırmada kirletici unsurların tespiti için Meteoroloji Hava Kalite İstasyonu, Başöğretmen Hava Kalitesi İzleme İstasyonu ve İstasyon Kavşağı Hava Kalite İstasyonu verileri kullanılmış olup Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı kurumundan temin edilmiştir. Eldeki veriler ulusal hava kalitesi değerleriyle, Avrupa Birliği (AB) ve DSÖ verileriyle karşılaştırılıp hava kalitesi hakkında değerlendirme yapılmıştır. Sivas ilinin çevresinin dağlarla çevrili olması, kış mevsiminde basıncı yükseltmekte ve yanma miktarının fazla olmasına bağlı olarak şehrin hava kiriliğini artırmaktadır. Yine her geçen gün sanayi faaliyetleri, konut ve araç sayısının artması gaz emisyonlarında artışlara yol açamaktadır. Bu bağlamda tüm istasyonlardaki ölçüm değerleri EPA ve ulusal hava indeksine göre belirtilen sınırın altında kalmıştır. Kirletici oranının en yüksek olduğu ölçüm yerinin İstasyon Kavşağı çıkmasında merkezde olması, nüfüsun ve araç sayısının fazla olması etkili olmuştur. Çalışmada son olarak hava kalitesiyle ilgili önerilerde bulunulmuştur.

Referanslar

Akyürek, Ö., Arslan, O., & Karademir, A. (2013). SO ve PM10 Hava kirliliği Parametrelerinin CBS İle Konumsal Analizi: Kocaeli Örneği. TMMOB Coğraf Bilgi Sistemleri Kongresi, Ankara, 1–12.

Argun, Y. A., Tırınk, S., & Bayram, T. (2019). Effect of Urban Factors on Air Pollution of Igdır. Black Sea Journal of Engineering and Science, 2(4), 126–130. https://doi.org/10.34248/bsengineering.561588

Atalay, İ. (2012). Uygulamalı Klimatoloji. (2.baskı) Meta Basım. İzmir.

Atalay, İ. E., & Neslihanoğlu, S. (2021). Türkiye’deki İllerin Partikül Madde (PM10) Miktarının Değerlendirilmesi ve R Programlama Dili ile Görselleştirilmesi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 90(222), 354–361. https://doi.org/10.21324/dacd.882682

Beyazıt, N., Bali, U., (1996). Sivas’ta hava kirliliği ve meteorolojik parametrelerle ilişkisinin araştırılması, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, I. Uludağ Çevre Mühendisliği Sempozyumu, Bursa, 551-559.

Castagna, A., Mascheroni, E., Fustinoni, S., & Montirosso, R. (2022). Air pollution and neurodevelopmental skills in preschool- and school-aged children: A systematic review. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 136, 104623. https://doi.org/https://doi. org/10.1016/j.neubiorev.2022.104623

Çelik, M. A., Kopar, İ., Bayram, H. (2018). Doğu Anadolu Bölgesi’nin Mevsimlik Kuraklık Analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Eylül, 22(3), 1741–1761.

Cindoruk, S. S. (2018). Havadaki No ve No2 Parametrelerinin Marmara Temiz Hava Merkezi Ölçümleri Kapsamında İncelenmesi. Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 7(2), 600– 611. https://doi.org/10.28948/ngumuh.443194

Coşkun, M., Şahiner, H., Canbulat, O., Öztürk, A. (2024). Iğdır Merkez İlçesinde Hava Kalitesi Sorunu ve Yerleşim Uygunluk Analizi. Journal of Geography(47), 45-59. https://doi.org/10.26650/JGEOG2023-1233378

Cuci, Y., & Ergün Polat, E. (2015). Gaziantep’in Trafik Kaynaklı Hava Kirliliğinin Belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 18(2), 1-11. https://doi.org/10.17780/ksujes.12923

Çiftçi, Ç., Dursun, Ş., Levend, S., & Kunt, F. (2013). Topoğrafik yapı, iklim şartları ve kentleşmenin Konya’da hava hirliliğine etkisi. European Journal of Science and Technology, 1(1), 19–24.

Eraybar, S., Yüksel, M., Atmaca, S., Aygün, H., Engindeniz, Z., Kaya, H., & Bağlı, B. S. (2021). Karbonmonoksit Zehirlenmesinde Hiperbarik Oksijen Tedavisinin Acil Servis İşleyişindeki Yeri. Anatolian Journal of Emergency Medicine, 4(4), 138–142. https:// doi.org/10.54996/anatolianjem.843363.

Farımaz Garipağaoğlu, N. (2008). Çorum’un hava kalitesinin yıl içindeki değişimi ve yanma döneminin değerlendirilmesi, 23–25 Kasım Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyete Çorum Sempozyumu: 685–702, Çorum.

IQAir. (2021). 2021 World Air Quality Report Region& City PM2.5 Ranking. Erişim adresi: https://www.iqair.com/world-most-polluted-cities/world-air-quality-report-2021-en.pdf.

Kartal, S., Özer, U. (1998). Determination and parameterization of some air pollutant as a function of meteorological parameters ın Kayseri, Turkey, Journal of the Air & Waste Management, 48, 853–858,.

Karakuş, C. B., & Yıldız, S. (2019). Hava kalite indeksi ile meteorolojik parametreler arasındaki ilişkinin çoklu regresyon yöntemi ile belirlenmesi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(2), 698-711. https://doi.org/10.28948/ngumuh.598118.

Sağdıç, M., & Koç, H. (2012). Yukarı Kızılırmak Havzası’nın iklimi. Türk Coğrafya Dergisi(58), 1-20. https://doi.org/10.17211/tcd.62593.

Kartal, F. (2022). Hafik, Zara ve İmranlı (Sivas) çevresinde jips ekolojisi, Doktora Tezi. Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.

Koç, A. (2018). Kentsel Alan Kullanımlarının Zamansal Değişimlerinin Hava Kirliliği Üzerindeki Etkisi The Effect of Time-Changing of Urban Areas on Air Pollution. Kent Akademisi Dergisi, 11(4), 609– 617.

Koç, A., & Koç, Ç. (2018). An Assessment Through Relationship Between Air Pollution and Climatic Parameters in City of Igdır. Kent Akademisi Dergisi, 11(1), 1–10.

Kopar, İ., & Zengin, M. (2015). Coğrafi Faktörlere Bağlı Olarak Erzurum Kentinde Hava Kalitesinin Zamansal ve Mekânsal Değişiminin Belirlenmesi. Türk Coğrafya Dergisi(53), 51-69. https://doi.org/10.17211/tcd.80672

Memişoğlu Baykal, T. (2023). Hava kalitesi parametreleri (PM10 ve SO2) kullanılarak hava kirliliği riskli bölgelerin zamana bağlı konumsal analizi: Kocaeli ili örneği. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 13(4), 1386-1415. https://doi.org/10.31466/kfbd.1280317

Özdemir, M. A. ve Boyraz, Z. (2002). Elazığ şehir merkezinde hava kirliliğini doğuran nedenler ve kirlilik parametrelerinin zaman içindeki değişimine coğrafi bir yaklaşım, Doğu Coğrafya Dergisi 7(8): 163-182.

Sever, R. (2008). Malatya’da hava kirliliğine coğrafi bakış, Doğu Coğrafya Dergisi 13(20): 59-77.

Sümer, G. Ç. (2014). Hava Kirliği Kontrolü: Türkiye’de Hava Kirliliğini Önlemeye Yönelik Yasal Düzenlemele-rin ve Örgütlenmelerin İncelenmesi. Uluslararası İktisadi Ve İdari İncelemeler Dergisi(13), 37-56. https://doi.org/10.18092/ulikidince.232135

Şahin, C. (1987). Hava kirliliği ve hava kirliliğini etkileyen doğal çevre faktörleri, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Araştırmaları Dergisi 1(1): 194–208.

Tekbaş, Ö. F., 2010. Çevre sağlığı. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Basım Evi. Ankara.

Tekin, H., Özdemir Helvacı, F.(2014). Ekosistemleri açısından hava kalitesinin izlenmesi, önemi ve yöntemleri Akdeniz ormanlarının geleceği: sürdürülebilir toplum ve çevre II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu 22-24 Ekim 2014 Isparta

THHP. (2021). Kara Rapor 2021 Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri. Erişim adresi: https://www.temizhavahakki.com//wp-content/ uploads/2021/09/KaraRapor2021.pdf

Türkeş, M. (1996). Kent ve bölge planlamasında topoğrafyaya bağlı yerel rüzgârlar, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 5. 213–227.

Ulaş, H. (2022). Iğdır ilinde hava kirliliği. International Social Sciences Studies Journal, 8 (10) 3519-3526

WHO. (2021). WHO global air quality guidelines. Particulate matter (PM2.5 and PM10), ozone, nitrogen dioxide, sulfur dioxide and carbon monoxide. Geneva: World Health Organization. Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228

WHO. (2006). Air Quality Guidelines Global Update 2005. Particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide. Kopenhag. Erişim adresi: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/107823/97892 89021920-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Yıldırım, U. ve Korkmaz, H. (1998). “Kahramanmaraş’ta Coğrafi Faktörlerin, Hava Kirliliğine Etkileri”, Türk Coğrafya Dergisi 33: 389–411.

Yılmaz, A. (2017). İklim parametrelerinin hava kirliliği parametreleri üzerine etkisi: bolu ili örneği, Journal of Current Researches on Social Sciences, 7(2), 413-436.

İNTERNET KAYNAKLARI

https://www.mevzuat.gov.tr/ uat?MevzuatNo=12188&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi 3.10.2024).

https://havakalitesi.ibb.gov.tr/ Icerik/mevzuat (Erişim tarihi:12.8.2024).

https://www.who.int/health-topics/air-pollution#tab=tab_1(Erişim tarihi: 4.5.2024).

https://www.tuik.gov.tr/ (Erişim tarihi: 14.7.2024).

https://www.epa.gov/technical-air-pollution-resources.2013. Erişim tarihi: 05.07.2024.